Faiz neden mi yoksa sonuç mu
Bireyler özellikle yüksek enflasyonun olduğu ülkelerde, enflasyon nedeniyle paranın reel değerinin düşmesi sebebiyle (rasyonel bir birey olarak), ellerindeki tasarruflarına enflasyonun üzerinde bir faiz getirisi hedeflemektedirler. Dolayısıyla enflasyon yükseldiğinde elde edilmek istenen reel getiri dolayısıyla faiz oranının (vergiler dahil) enflasyon oranının üzerinde olması beklenir. (ülkeden ülkeye değişebilir, mutlak doğru değil) Bu nedenle, iktisat doktrininde enflasyon yükseldiğinde tasarruf sahiplerinin her zaman enflasyonun üzerinde makul bir getiri elde etmek isteyeceği için cari faiz oranları enflasyonun bir sonucu olarak görülür.
Böyle bir durumda, faiz oranları normal şartlara göre yükseleceği için nominal faiz oranları yükselecektir. Nominal faiz oranlarından reel olarak kayba uğramak istemeyen bireyler, reel getiri dolayısıyla nominal faizin çok daha üstünde bir faiz getiri oranıyla tasarruflarını faize yönlendirecektir. Bu durum faiz oranlarını daha da yükseltecek ve ekonomideki bireyler sürekli reel getirilerinin azaldığı hissiyle harcamaları kısacak ve faiz getirisiyle kayıplarını telafi etmek isteyecektir. Buna enflasyon-faiz sarmalı da denebilir.
Faizlerin yükseldiği böyle bir ekonomide yatırım harcamaları kısılması veya yatırımların ertelenmesi dolayısıyla mal arzı azalacak, malların fiyatları yükselecek ve aynı zamanda işsizlikte artacaktır. Bunun yanında, hem yatırımların azalması neticesinde işsizlik artacak, hem de enflasyon dolayısıyla reel getirilerinin azaldığını düşünen bireyler tasarrufu artıracak ve harcamaları kısacaktır. Bu şekilde enflasyon nedeniyle faizlerin yükselmesiyle yatırımların azalması ve işsizliğin artmasıyla ekonomide küçülme yaşanacak, aynı zamanda enflasyon nedeniyle ekonomide fiyatlar genel seviyesi de yükselecektir. (slumpflasyon durumu)
Sonuç olarak, enflasyon ve faizin sebep sonuç ilişkisinde, enflasyonun sebep faizin sonuç olduğu durumda, söz konusu durumun bireyler açısından reel getiri dolayısıyla tasarruflar üzerindeki etkisi pozitif olacaktır. Ancak, yatırımların finansmanı ve bunun sonucu olarak işsizliğin artması neticesinde, “enflasyonun sebep faizin sonuç” olduğu durumun etkisi genel ekonomi üzerinde negatiftir olacaktır.
Hatta “enflasyonun sebep faizin sonuç” olduğu durumda tasarruf sahiplerinin enflasyon nedeniyle elde ettiği yüksek nominal faiz geliri (ufak bir reel getiride olabilir), enflasyon nedeniyle mal ve hizmet fiyatlarında meydana gelen artış ile yüksek faizin üretim girdilerinde getirdiği fiyat artışından kaynaklanan negatif durumu karşılamayacak, aksine bireylerin daha da fakirleşmesine yol açacaktır. Söz konusu durumda her ne kadar tasarruflardan elde edilen faiz getirisi yükselip nominal gelir artsa da, hissedilen enflasyon nedeniyle aynı birim mala yapılan harcamalar her durumda faizden elde edilen gelirden daha fazla artacaktır.
Kredi faizlerindeki yükselişle birlikte finansman koşullarındaki bozulma ve finansal istikrarın istikrarsızlaşmasının, ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin maliyetleri üzerinde yarattığı fiyat artışı ile işsizlik artışı üzerinden olaya bakılırsa, “enflasyonun sebep faizin sonuç” olduğu durumun genel ekonomi üzerindeki etkisi her daim negatif olacaktır.
Bu durumla birlikte, başlangıç olarak “enflasyon sebep faizin sonuç” olduğu durum, devamında faizler yükseldikçe “faizin sebep enflasyonun sonuç” olduğu duruma dönüşür. Bu şekilde başlangıçta “enflasyon sebep faizin sonuç” olduğu birinci aşama, sonrasında “faizin sebep ve enflasyonun sonuç” olduğu ikinci aşamaya geçer. Bu durumda, ekonomide zincirleme etkiyle birlikte enflasyonla başlayan süreç daha fazla enflasyonla yola devam edecektir. Bu durumda birinci enflasyon faizin sebebini, ikinci enflasyon ise faizin sonucu oluşturur.
Not:Ekonomi ile analiz yaparken tüm doneleri ayrıntılı olarak değerlendirmek gereklidir. Yukarıda yapılan analiz faiz neden-sonuç ilişkisinde doğrudan etkileri üzerine kısmi olarak yapılmıştır. Bu durumun tam olarak analiz edilebilmesi için faizin neden sonuç ilişkisinin doğrudan ve dolaylı tüm etkilerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
