Ana Sayfa Özel Hukuk Türk Ticaret Kanunu Şirket borçlarından sorumluluk

Şirket borçlarından sorumluluk

Şirket borçlarından sorumluluk türleri ve miktarları şirket tiplerine göre değişmektedir.

1.ŞİRKET BORÇLARINDAN SORUMLULUK

Şirket borçlarından sorumluluk türlerini belirleyebilmek için şirket borçlarından sorumluluk kavramını ve şirket yapılarını ayrıntılı incelemek gereklidir. Şirketleri şahıs şirketleri ve sermaye şirketleri olarak iki gruba ayırabiliriz. Yine, şirketlerin borçlarından dolayı sorumluluk çeşidine göre amme alacaklarından sorumluluk (amme alacağı, şirketin ve kişilerin borcunu ifade eder) ve özel borçlardan sorumluluk olarak ikiye ayırabiliriz.

Amme alacakları kavramı, 6183 sayılı Amme Alacakları Hakkındaki Kanun gereği takip edilen amme alacaklarını, özel borçlar ise piyasadaki kişilere, şirketlere ve kurumlara olan borçları ifade eder. Bankalara olan borçlar, özel şirketlere olan borçlar ile gerçek kişilere olan borçlar, özel borç olarak değerlendirilmelidir.

Şahıs şirketleri, adlarından da anlaşılacağı üzere şahıs etkisinin ağır bastığı şirket türleridir. Bunlar adi şirket, kolektif şirket ve adi komandit şirket olarak üçe ayrılmaktadır.

Şahıs şirketlerinde şirket ortakları şirket borçlarından dolayı sınırsız ve müteselsilen sorumludurlar. Tüzel kişiliği olmayan şahıs şirketlerinde (adi şirket) şirket ortaklarının şirketin borçlarından sorumluluğu 1. Dereden sorumluluktur. Yani ortaklar şirketin borçlarından dolayı doğrudan takibe tutulabilir.

Tüzel kişiliği olan şahıs şirketlerinde ise şirket ortaklarının şirket borçlarından sorumluluğu (kolektif ve adi komandit şirket) 2. Dereceden ve müteselsilendir. Tüzel kişiliği olan (kolektif ile adi komandit) şirketlerin ortaklarının üçüncü kişilere karşı şirket borçlarından sorumluluğu 2. Dereceden olduğu için şirket alacaklıları şirket borçlarından dolayı ilk önce şirketin tüzel kişiliğine başvuracak, eğer alacaklarını tahsil edemezlerse bu sefer şirket ortaklarına takip yapabilecektir. Bunun yanında, komandit şirketlerde komandite ortakla komanditer otakların sorumlulukları da birbirinden farklıdır.

Örnek1, Ahmet ve Mehmet Kolektif Şirketi, (B) şirketine olan borcunu ödememiştir. B şirketi, şirket ortaklarının sorumluluğu 2. Dereceden olduğu için öncelikle şirket tüzel kişiliği olan Ahmet ve Mehmet Kolektif Şirketine takip yapacaktır. Şirket tüzel kişiliğinden alacağını tahsil edemeyen (B) şirketi, akabinde Ahmet ve Mehmet Kolektif şirketinin ortakları olan Ahmet ve Mehmet’in şahsi malvarlığına karşı takip yapacaktır. Bu durumda şirket ortakları olan Ahmet ve Mehmet, şirketin borçlarından dolayı bütün malvarlıklarıyla sınırsız ve müteselsilen sorumlu tutulacaktır. Ahmet ve Mehmet, şirket borçlarının tamamından müteselsilen sorumlu oldukları için (B) şirketi, şirkete yaptığı takip sonuçsuz kaldıktan sonra ister Ahmet’e isterse de Mehmet’e takip yapabilecektir.

Şahıs şirketlerinin ortakları ister 1. Dereceden sorumlu olanlar (adi şirket) isterse 2. Dereceden sorumlu olanlar olsun (kolektif ile adi komandit şirket), şirket alacaklılarına karşı sınırsız ve müteselsilen sorumludurlar. Burada şirkete getirdikleri veya getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye tutarının hiçbir önemi bulunmamaktadır. Söz konusu durumda 1. Dereceden veya 2. Dereceden sorumluğun farkı takip usulüyle alakalıdır. Yani, şirkete takip yapılmadan şirket ortaklarına takip yapılamayacaktır.

2.SERMAYE ŞİRKETLERİNİN BORÇLARINDAN SORUMLULUK

2.1.Sermaye Şirketlerinin Özel Borçlardan Sorumluluğu

Sermaye şirketleri, adlarından da anlaşılacağı üzere “sermaye” unsurunun ağır bastığı şirket tipleridir. Bunlar, Limited şirket, Paylı komandit şirket, Kooperatifler ve Anonim şirket olarak 4 gruba ayrılabilir.

Sermaye şirketlerinde şirket ortaklarının, şirket borçlarından sorumlulukları sınırlı olup, taahhüt edilen ve şirkete ödenmeyen sermaye miktarıyla sınırlıdır. Sermaye şirketlerinin ortaklarının veya yöneticilerinin, şirket alacaklılarına karşı doğrudan bir sorumluluğu yoktur; şirket ortakları yukarıda da ifade edildiği üzere sadece şirket tüzel kişiliğine karşı sınırlı olarak sorumludur. Dolayısıyla şirket alacaklıları, alacaklarından ötürü şirket ortaklarına başvuramayacaktır.

2.1.1. Limited Şirket Ortaklarının ve Yöneticilerinin Özel Borçlardan Sorumluluğu

Limited şirketi, müdür veya müdürler kurulu yönetir. Limited şirketlerde yukarıda ifade edildiği üzere sınırlı sorumluluk ilkesi geçerlidir. Limited şirket ortaklarının veya yöneticilerinin şirketin özel borçlarından sorumlulukları ve/veya şirket alacaklılarına karşı sorumluluğu yoktur. Limited şirket ortaklarının tek sorumluluğu şirketin tüzel kişiliğine karşıdır. Bu sorumlulukta şirkete taahhüt edilip ödenmeyen sermaye borcu kadardır. Yani, eğer limited şirket ortakları şirkete olan sermaye borçlarını ödemiş ise ortakların şirkete karşı da bir sorumlulukları kalmayacaktır. Sermaye borcunu yerine getirmeyen ortağa da borç takibini şirket tüzel kişiliği yapabilir.

Örnek2, (A) limited şirketinin ortağı olan Ahmet’in şirkete 50.000-TL sermaye borcu vardır. Bu durumda (A) limited şirketi, kendi ortağına karşı sermaye alacağını tahsil etmek için takip yoluna başvuracaktır. (Şirkete karşı olan sınırlı sorumluluğun sonucu)

Örnek3, (A) limited şirketinin (E) limited şirketine 100.000-TL ticari borcu vardır. Bu durumda (E) limited şirketi borcunu ödemeyen (A) Limited şirketine takip yapabilir. (E) şirketi, alacağını (A) limited şirketinden tahsil edemezse, (A) Limited şirketinin ortaklarından veya yöneticilerinden şirketin borcunu isteyemeyecektir. Ancak, limited şirket ortaklarının özel borçlardan sorumluluk ilkesinin bazı istisnaları damevcuttur.

2.1.2. Anonim Şirket Ortaklarının Özel Borçlardan Dolayı Sorumluluğu

Anonim şirketleri yönetim kurulu yönetir. Ayrıca, anonim şirketin yönetimi tamamen bir veya daha fazla murahhas üyeye de bırakılabilir. Anonim şirketin kendi tüzel kişiliği, şirket alacaklılarına olan sorumluluğu bütün malvarlığıyla (sermaye değil) birlikte sınırsızdır.

Örnek4, (A) Anonim Şirketi’nin (B) limited şirketine 2 milyon TL ticari borcu vardır. (A) Anonim Şirketinin malvarlığı değeri 3 milyon TL’dir. (A) Anonim şirketi borcu 3 yıl ödememiş ve borç faiziyle birlikte 4 milyon TL olmuştur. Anonim şirketler, şirket borcundan tüm malvarlığıyla sorumlu olduğu için malvarlığının değeri de 3 milyon TL olduğu için (A) Anonim Şirketi 4 milyonluk borcun sadece 3 milyonundan sorumlu tutulacaktır.

Anonim şirket ortaklarının, şirket alacaklılarına karşı şirket borçlarından sorumlulukları yoktur. Şirketten alacaklı olanlar şirketten tahsil edemedikleri alacaklarına karşılık şirket ortaklarına başvuramazlar. Anonim şirket ortaklarının tek sorumluluğu şirketin tüzel kişiliğine karşıdır. Bu sorumlulukta şirkete taahhüt edilip ödenmeyen sermaye borcu kadardır.

Yani, anonim şirket ortakları şirkete olan sermaye borçlarını ödemiş ise ortakların şirkete karşı da bir sorumlulukları da kalmayacaktır. Sermaye borcunu yerine getirmeyen ortağa da borç takibini şirket tüzel kişiliği yapabilir veya ortaklıktan çıkarma gibi yollara başvurabilir.

Örnek5, Ahmet Saptırır Anonim Şirketi’nin ortağı olan Mehmet’in şirkete 50.000-TL sermaye borcu vardır. Bu durumda Ahmet Saptırır Anonim Şirketi, kendi ortağına karşı sermaye alacağını tahsil etmek için takip yoluna başvuracaktır.

Örnek6, Ali Bebeto Anonim Şirketinin, (Z) limited şirketine 500.000-TL ticari borcu vardır. Bu durumda, (Z) limited şirketi alacağını ödemeyen Ali Bebeto Anonim Şirketine takip yapabilir. (Z) şirketi alacağını Ali Bebeto Anonim şirketinden tahsil edemezse, hiçbir şartta Ali Bebeto Anonim şirketinin ortaklarından şirketin borcunu isteyemeyecektir.

Anonim şirkette, eğer şirketten alacaklı olanlar şirketin malvarlığından alacaklarını alamazlarsa (ortaklara zaten başvuramazlar) bu alacakları zayi olacaktır. Bu nedenle, anonim şirketin kendi tüzel kişiliği, alacaklılarına karşı malvarlığıyla sınırsız sorumlu olduğu için şirketin malvarlığını koruyabilmek için bazı özel koşullar ve şartlar getirilmiştir. (asgari sermaye tutarı vs.)

2.2. Anonim Şirket Yöneticilerinin Kusur Sorumluluğu

Anonim şirket yönetim kurulu, aldıkları kararlarla şirketin ortaklarını ve şirketten alacaklı olanları zarara uğratabilir. Normal şartlar altında anonim şirket yönetim kurulu üyeleri, şirketin yönetiminden dolayı uğranılan zararlardan sorumlu değildir. Yönetim kurulu üyeleri, kusurlu davranışları sonucunda bazı durumlarda şirketin kendisine, şirketin ortaklarına ve şirketin alacaklılarına karşı verdikleri zararlardan dolayı müteselsilen sorumlu tutulabilecektir. Yönetim kurulu üyeleri, kusursuz sorumlu tutulamayacaktır. Yöneticilerin sorumluluğu “kusur sorumluluğu” dur.

Yönetim kurulu üyelerinin kusurlu sorumlulukları, kanunen tutulması zorunlu defterlerin olmaması veya eksik tutulması, genel kuruldan çıkarılan kararların sebepsiz olarak yerine getirilmemesi, kanunun veya esas sözleşmenin kendilerine yüklediği görevlerin kasten veya ihmal suretiyle yapılmaması, dağıtıma tabi tutulan veya ödenen kar paylarının gerçek olmaması ve hisse senetlerinin bedeline mahsuben pay sahipleri tarafından ödenen meblağların gerçek olmaması durumlarında ortaya çıkabilecektir.

Bu gibi durumlarda şirketin kendisi, yönetim kurulu üyelerine sorumluluk davası açabilecektir. Burada da şirket ortaklarının ve şirket alacaklılarının dava hakkı ikincil olduğu için davayı şirketin tüzel kişiliği yönetim kurulu üyelerine açacak ve zararın şirkete ödenmesi gerekecek ve dolayısıyla şirket sahiplerinin ve şirket alacaklılarının tahsil imkanı da artacaktır. Ancak, şirket ortakları ve şirket alacaklıları, doğrudan uğradıkları zararlar için yönetim kurulu üyelerinin şahsından tahsil edilen zararları durumun özelliğine göre doğrudan kendileri de tahsil edebilecektir.

3. SERMAYE ŞİRKETLERİNİN AMME BORÇLARINDAN SORUMLULUĞU

Amme alacaklarının tahsilinde de şirketler açısından farklı durumlar mevcuttur. Limited şirketlerin ortaklarının ve yöneticilerinin amme alacaklarından dolayı sorumluluğu 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunun 35’inci maddesi ile mükerrer 35’inci maddesinde belirlenmiştir. Bu bölümdeki alacak amme alacağı kavramı amme idaresinin alacaklarını, amme borcu ise amme idaresine olan kişi ve kurumların borcunu ifade etmekte olup aynı anlamda kullanılmaktadır.

3.1. Limited Şirketin Amme Alacaklarından Sorumluluğu

3.1.1. Limited Şirket Ortaklarının Sorumluluğu

6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunun 35’inci maddesine göre limited şirket ortakları, şirketten tamamen ve kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacağından sermaye hisseleri oranında doğrudan doğruya sorumlu olurlar.

Örnek7, Ali Deseto Limited şirketinin, Fizan Vergi Dairesi Müdürlüğüne 400.000-TL vergi borcu bulunmaktadır. Ali Deseto Limited şirketi, borcunu zamanında ödememiş ve ilgili şirket 6183 sayılı Kanuna göre takibe alınmıştır. Ali Deseto Limited Şirketinin Kemal, Haydar, Sıtkı ve Haydar adlı dört ortağı var ve hepsinin sermaye payı da eşittir. Şirketin müdürü de Ali’dir.

Fizan Vergi Dairesi Müdürlüğü, Ali Deseto Limited Şirketine takip yapmış ve ödeme emri göndermiştir. Ancak, takibe rağmen Ali Deseto Limited Şirketi borcunu yine ödememiştir. Bunun üzerine Fizan Vergi Dairesi, 400.000-TL’lik alacağı için her bir ortağa 100.000-TL ödeme emri gönderecek, müdür Ali’ye de 400.000-TL’lik ödeme emri gönderecektir.

Ancak, eğer limited şirkette müdür için özel bir belirleme yapılmamışsa (yani bir müdür atanmamış ise) bütün ortaklar şirketin yönetiminden ortak sorumlu olduğu için amme alacakları dolayısıyla, şirket ortakları 6183 sayılı Kanunun 35’inci maddesine göre sermaye hisseleri oranında değil, aynı Kanunun mükerrer 35’inci maddesine göre “kanuni temsilci sıfatıyla” borcun tamamından müştereken ve müteselsilen sorumlu tutulacaklardır.

Örnek8, (A) Limited şirketinin Ahmet, Mehmet, Salih ve Zeynep adlı 4 ortağı vardır. Şirketinde vergi dairesine 500.000-TL borcu vardır. Şirket sahipleri, şirket içinden veya dışından herhangi bir müdürü münferiden veya birlikte atama yapmamıştır. Bu durumda bütün ortaklar hep birlikte müdür sıfatıyla şirket işlerini idareye ve şirketi temsile mezun ve mecbur oldukları için amme borçlarından dolayı da 6183 sayılı Kanunun mükerrer 35’inci maddesine göre “kanuni temsilci sıfatıyla” sorumlu olacak ve vergi dairesi ortakların her birine borcun tamamını ihtiva eden ödeme emri gönderecektir. Bu durumda ortakların sorumluluğu, sermaye hissesi oranında olmayacaktır.

3.1.2. Ortağın Şirketteki Sermaye Payını Devretmesi Hali

Ortağın şirketteki sermaye payını devretmesi halinde, payı devreden ve devralan şahıslar devir öncesine ait amme alacaklarının ödenmesinden birinci fıkra hükmüne göre müteselsilen sorumlu tutulur.

6183 sayılı Kanunun 35 inci maddesinin ikinci fıkrası gereğince, ortağın şirketteki sermaye payını devretmesi halinde, payı devreden ve devralan şahıslar devir öncesine ait olan ve devir tarihi itibarıyla ödenmemiş bulunan amme alacaklarının ödenmesinden birinci fıkra hükmüne göre müteselsilen sorumlu tutulacaktır. Buna göre, şirket ortağının payını devretmesi halinde, devreden ve devralan şahıslar, şirketin devir tarihi itibarıyla vadesi geldiği halde ödenmemiş borçlarından, Kanunun 35 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca sermaye hisseleri oranında sorumlu olacaklardır. Ancak bu sorumluluğa başvurulabilmesi için amme alacağının şirketten tamamen veya kısmen tahsil edilememiş veya tahsil edilemeyeceğinin anlaşılmış olması gerekmektedir.

Örnek9, (A) Limited şirketinin Ahmet ve Mehmet isimli iki ortağı bulunmaktadır. Şirketin 15.07.2020 tarihi itibariyle vergi dairesine vadesi geçmiş ve ödenmemiş 100.000-TL borcu bulunmaktadır. Mehmet kendisine ait olan % 50’lik hisseyi 20.07.2020 tarihi itibariyle Ali’ye devretmiştir. Bu durumda 15.07.2020 tarihi itibariyle ödenmemiş bulunan ve ortak Mehmet’in payına düşen 50.000-TL’nin ödenmesinden Mehmet ve Ali birlikte müteselsilen sorumludur.

3.1.3. Amme Alacağının Doğduğu ve Ödenmesi Gerektiği Zamanlarda Pay Sahiplerinin Farklı Kişiler Olması Durumu

Amme alacağının doğduğu ve ödenmesi gerektiği zamanlarda pay sahiplerinin farklı şahıslar olmaları halinde bu şahıslar, amme alacağının ödenmesinden birinci fıkra hükmüne göre müteselsilen sorumlu tutulur. Buna göre, şirketten tamamen veya kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacağının doğduğu ve ödenmesi gerektiği zamanlarda farklı kişilerin şirket ortağı olması halinde, söz konusu kişilerin bu amme alacağından müteselsilen sorumlu tutularak, Kanunun 35 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca sermaye hisseleri oranında takip edilmesi gerekmektedir.

Örnek10, (A) Limited şirketinin Ahmet ve Mehmet isimli iki ortağı bulunmaktadır. Şirketin 2020 Ocak döneminden KDV kaynaklı 100.000-TL borcu bulunmaktadır. Şirket ortağı olan Ahmet 29.03.2020 döneminde şirket ortaklığından ayrılmış ve kendi hissesini Kemal adlı kişiye devretmiştir. Şirket Ocak-2020 dönemi KDV borcunu ödemeyince ilgili şirkete, 6183 sayılı Kanuna göre takip yapılmış ve 01.04.2020 tarihinde ödeme emri gönderilmiştir. Bu durumda 01.04.2020 tarihi itibariyle ödenmemiş bulunan ve ortak Ahmet’in payına düşen 50.000-TL’nin ödenmesinden Ahmet ve Kemal birlikte müteselsilen sorumludur.

3.1.4. Limited Şirket Müdürlerinin Sorumluluğu

Tüzel kişilerle küçüklerin ve kısıtlıların, vakıflar ve cemaatler gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin mal varlığından tamamen veya kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacakları (tutar sınırlaması yok), kanuni temsilcilerin (limited şirket müdürleri) ve tüzel kişiliği olmayan teşekkülü idare edenlerin şahsi mal varlıklarından bu Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.

Tüzel kişilerin tasfiye haline girmiş veya tasfiye edilmiş olmaları, kanuni temsilcilerin tasfiyeye giriş tarihinden önceki zamanlara ait sorumluluklarını kaldırmaz. Temsilciler, teşekkülü idare edenler veya mümessiller, bu madde gereğince ödedikleri tutarlar için asıl amme borçlusuna rücu edebilirler.

Yukarıda Örnek 8‘de görüleceği üzere, şirket müdürleri borcun tamamından sorumlu tutulacaktır.

3.2. Anonim Şirketin Amme Alacaklarından Sorumluluğu

Amme alacaklarının tahsilinde de şirketler açısından farklı durumlar mevcuttur. Anonim şirketlerin kanuni temsilcilerinin amme alacaklarından dolayı sorumluluğu, 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkındaki mükerrer 35’inci maddesinde belirlenmiştir.

3.2.1. Anonim Şirket Ortaklarının Amme Alacaklarından Sorumluluğu

Anonim şirket ortaklarının amme borçlarından dolayı sorumluluğu (limited şirket ortaklarının aksine) bulunmamaktadır. Yani, anonim şirket ortaklarının ne şirketin özel borçlarından ne de amme alacaklarından herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Dolayısıyla anonim şirket borçlarından dolayı şirket ortaklarına hiçbir şekilde takip yapılamayacaktır.

3.2.2. Anonim Şirket Yöneticilerinin Amme Alacaklarından Sorumluluğu

Tüzel kişilerle küçüklerin ve kısıtlıların, vakıflar ve cemaatler gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin mal varlığından tamamen veya kısmen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan amme alacakları (tutar sınırlaması yok), kanuni temsilcilerin (Anonim şirket yönetim kurulu üyeleri ve başkanı veya murahhas üyeler) ve tüzel kişiliği olmayan teşekkülü idare edenlerin şahsi mal varlıklarından bu Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.

Örnek11, Kemal Deseto Anonim Şirketinin, Yemen Vergi Dairesi Müdürlüğüne 600.000-TL vergi borcu bulunmaktadır. Kemal Deseto Anonim şirketi, borcunu zamanında ödememiş ve ilgili şirket 6183 sayılı Kanuna göre takibe alınmıştır. Kemal Deseto Anonim şirketinin; Kemal, Haydar, Sıtkı, Haydar, Berk ve Zeliş adlı altı ortağı var ve hepsinin sermaye payı eşittir. Şirketin Yönetim Kurulu üyeleri Ahmet, Mehmet ve Mustafa, yönetim kurulu başkanı da Ali’dir.

Yemen Vergi Dairesi Müdürlüğü, borcunu zamanında ödemeyen Kemal Deseto Anonim şirketine takip yapmış ve ödeme emri göndermiştir. Ancak, ödeme emrine rağmen Kemal Deseto Anonim şirketi, borcunu yine ödememiştir. Bunun üzerine Yemen Vergi Dairesi 600.000-TL’lik alacağı için ortakların hiçbir sorumluluğu olmadığı için ortaklara takip yapamayacak; yönetim kurulu üyeleri ile yönetim kurulu başkanını 600.000-TL’nin ödenmesinden müteselsil sorumlu tutacak ve bu kişilerin her birine 600.000-TL’lik ödeme emri gönderecektir. Bu kişilerin her birinin ödediği tutar toplam borçtan düşecek ve kalan borçtan yine hepsi sorumlu olacaktır.

4.SONUÇ

Şirket ortaklarının ve yöneticilerinin, şirketin özel borçlarından veya Amme alacaklarından sorumlulukları şirketin nev’ine göre değişmektedir. Bu nedenle, şirket ortaklarının veya yöneticilerinin/kanuni temsilcilerinin şirket borçlarından sorumluluk miktarlarını ve dönemlerine göre değerlendirmek gereklidir.