İrtikap suçu ve cezası

İrtikap suçu ve cezası; icbar suretiyle irtikap, ikna suretiyle irtikap ve hatadan yararlanmak suretiyle irtikap olmak üzere üç farklı başlık altında incelenebilir.

İcbar suretiyle irtikap suçu

İrtikap suçu ve cezasında bulunan icbar suretiyle irtikap, diğer bir adıyla cebri irtikap aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

“(1) Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.”

Bu durumda, suçun mağduru karşı tarafa sağladığı menfaatin hukuksuz olduğunu bilmekte ve fakat hür iradesi baskı altında tutulduğu için bir an önce baskıdan kurtulup ilerleyen aşamalarda karşılaşabileceği zararları bertaraf etme düşüncesiyle hareket etmektedir. Burada ilgili kişinin haklı olması gerekmektedir. Bunun yanında, bu suçu işleyen kişilerin Kanunen o işe yetkili olması gerekir. İcbar bizzat mağdur üzerinde yapılabileceği gibi mağduru etkileyecek yakınları üzerinde de yapılmış olabilir.

Örneğin, Denetim çalışması yapan denetimci Z, gittiği işyerinde denetim çalışmasını yaparken çok yorulmuş ve o esnada işyeri sahibi tarafından ikram edilen çayı yudumlarken işyeri sahibine “ya bizim köyün derneği var, oraya  makbuz karşılığı bir yardım yapabilir misiniz” der. İşyeri sahibi de tabi ki yapabiliriz dedikten sonra çıkarttığı 600-TL’yi  Z’ye verir, Z de ora köy derneğinin makbuzunu verir. Daha sonra Z işlemlerini bitirdikten sonra işyerinden ayrılır.

Bu durumda tamda denetim esnasında işyeri sahibinden bu tür bir yardım isteme, işyeri sahibini “haklı bir işinin doğru yapılmayacağını veya doğru yapılsa bile zaman olarak çok uzun sürebileceğini düşünerek” aslında bir nevi bağış yapmaya icbar edilmiştir. O yüzden Z, icbar suretiyle irtikap suçunu işlemiş olur.

İkna suretiyle irtikap suçu

İkna suretiyle irtikap aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

“(2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Bu durumda da suçun mağduru verilecek menfaatin haksız olduğunu bilmemekte, ilgili görevlinin talep ettiği tutarın kanunlar gereği istenen veya istenebilecek bir bedel olduğunu düşünmektedir. Bu suç failin aktif hareketleriyle işlenebilir.

Örneğin, Memur S, daha önce hesapların haciz koyulan vatandaş M’ye, “biz şimdi haczi kaldıracağız, ancak bunun 100-TL masrafı var” demiştir. Bunun üzerine vatandaş M, memur S’ye 100-TL vermiş ve haczin kaldırıldığına istinaden yazıyı almıştır. Bu durumda, vatandaş M haczin kaldırılmasının masrafının olmayacağını bilmediği için memur S tarafından ikna edilerek parası alındığı için memur S ikna suretiyle irtikap suçunu işlemiştir.

Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu

Hatadan yararlanma suretiyle irtikap aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

“(3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.”

Bu durumda ise suçun mağduru bir hata etmesi sonucunda fail bu hatadan yararlanarak veya hata yapanı uyarmayarak veyahut hata ile verileni geri iade etmeyerek bu suç işlenebilir. Yalnız bu suçun işlenebilmesi için hatayı tamamen mağdurun kendisi yapması gerekir. Aksi takdirde fail suçun mağdurunu çeşitli yöntemlerle hataya sevk ederse ikna suretiyle irtikap suçu işlenmiş olur.”

Örneğin, Memur D, daha önce hesaplarına haciz koyulan vatandaş M’nin haciz kaldırma işlemini yapmıştır. Bunun üzerine vatandaş M, memur D’ye haczin kaldırılmasının bedava olamayacağını düşünerek 500-TL vermiştir. Memur D  ise verilen parayı iade etmemiş ve vatandaş M gittikten sonra cebine koymuştur. Memur D, Hatadan Yararlanmak Suretiyle İrtikap suçunu işlemiştir.

İrtikap suçu ve cezasında indirim

“(4) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.”

İcbar nedir

İcbar, bir kimseyi baskı altına alarak o kişinin iradesine aykırı olarak fiilleri ona işletmektir. İrtikap suçu ve cezasındaki tanımda buradan gelmektedir. Zimmet  ve ihaleye fesat karıştırma suçuyla ilgili ayrıntılı bilgiye buradan ulaşılabilir.

Kaynak: 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu