Görevi kötüye kullanma suçunun Kanuni tanımı
Görevi kötüye kullanma suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 257’inci maddesinde aşağıdaki gibi hüküm altına alınmıştır:
“(1) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
Görevi kötüye kullanma suçunun oluşabilmesi için yukarıda açıklanan, görevin gereklerine aykırı hareket etme ile görevi yapmakta ihmal ve geciktirme göstererek kişilerin mağduriyetine veya kamuyu zarar uğratma veyahut kişilere haksız menfaat sağlanmalıdır.
Görevi kötüye kullanma suçunun oluşması
Kamu görevini yürütürken görevinin gereklerine aykırı hareket ederek veyahut görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına sebep olunursa veya kişilere haksız bir menfaat sağlanırsa, Türk Ceza Kanunu’nun 257’inci maddesinde açıklanan “Görevi Kötüye Kullanma” suçu oluşacaktır.
Haklı bir işin görülmesinden sonra ilgili kişilerden yarar sağlanması durumunda da “görevi kötüye kullanma suçu” oluşacaktır. Görevi kötüyü kullanma suçu şikâyete tabi bir suç olmadığı için şikâyet içinde bir süre öngörülmemiştir. Ancak, görevi kötüye kullanma suçu, her hâlükârda zamanaşımına tabi bir suç olarak görülmelidir.
Görevi kötüye kullanma suç tipi
Görevi kötüye kullanma suçu genel, tali ve tamamlayıcı bir suç tipi olarak bilinmelidir (torba suç). Eğer işlenen suç Kanunda açıkça tanımlanmışsa (ihaleye fesat karıştırma, zimmet, rüşvet ve irtikâp gibi) görevi kötüye kullanma suçu oluşmayacak, ayrıca tanımlanan suç tipi olan zimmet, rüşvet vs. oluşacaktır. Bir başka deyişle, işlenen suç “Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar” bölümünde ayrıca tanımlanmışsa tanımlanan suç, eğer işlenen suç ifade edilen bölümde tanımlanan bir suç değilse torba ve genel bir suç olan görevi kötüye kullanma suçu oluşacaktır.
Görevi kötüye kullanma suçu kamu görevlisine özgü bir suçtur. Burada sadece kamu görevlileri değil, özel kanunları gereği kamu görevlisi sayılanlarda (Avukatlar, Avukatlık Kanununa göre kamu görevlisi sayılmıştır) bu suçun öznesi olabilir veya bu suçu işleyebilirler. Kamu görevlisi olmayanlar veya özel kanunları gereği kamu görevlisi sayılmayanlar bu suçu işleyemeyeceklerdir. Öte yandan, suçun işlenebilmesi için kamu görevlisi olmak veya sayılmak da yetmeyecek, ayrıca suç işlenirken de ilgili kişinin kendi göreviyle ilgili bir işi yaparken bu suçu işlemesi gerekecektir.
Örnek1, Vergi dairesinde güvenlik görevlisi olan (B), tahakkuk memurunun işini yaparken görevi kötüye kullanma suçunu işlediği iddiasıyla kovuşturmaya tabi tutulmuştur. Bu durumda, güvenlik görevlisinin sözleşmeli olarak çalışmadığı ve kamu görevlisi olduğu varsayımıyla, yapılan iş güvenlik görevlisinin kendi görevi olmadığı için her ne kadar güvenlik görevlisi kamu görevlisi olsa da, görevi kötüye kullanma suçu oluşmayacaktır.
Bunun yanında, 5018 sayılı Kamu Mali Kontrol Kanunu’nun 71’inci maddesi ile bu kapsamda çıkarılan Yönetmeliğe göre kamu zararının araştırılması ve tespit edilmesi gerekmektedir. Bunun yanında, kişilerin mağduriyeti ile kişilere sağlanan haksız menfaatle ilgili olarak, ekonomik fayda veya zarar ile her türlü ekonomi dışındaki fayda ve zararlarında dikkate alınması gereklidir. Yani, fayda ve zarar geniş manada yorumlanmalıdır.
Görevi kötüye kullanma suçu soruşturması nasıl yapılır?
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 24’üncü maddesine göre memurlar hakkında yapılacak kovuşturma ve yargılama özel hükümlere tabiidir. Dolayısıyla memurların görevi kötüye kullanma suçunun soruşturulabilmesi için 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerin Yargılanması Hakkındaki Kanunu’nun 5 ila 9’uncu maddelerine göre izin vermeye yetkili mercilerden “soruşturma izni” alınmalıdır. Yani, görevi kötüye kullanma suçunun unsurlarının bulunduğu durumlarda istisnai durumlar hariç, Cumhuriyet Savcılıkları re’sen soruşturma yapamayacak, ilgili kişi veya memurun bağlı bulunduğu izin vermeye yetkili merciden soruşturma için izin istenecektir.
Örnek2, Memur Kemal, vatandaşın işini yaparken işi bilerek veya ihmal ederek geciktirmiş ve vatandaş bu gecikme dolayısıyla zarara uğramış ve bu olayda resmi makamlarca tespit edilmiştir. Memur kemalin suçu görevi kötüye kullanma suçudur. Memur Kemalin savcılıkça soruşturabilmesi için Kemali’n izin vermeye yetkili amirinden 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerin Yargılanması Hakkındaki Kanunu’nun 5 ila 9’uncu maddelerine göre izin alınması gereklidir.
Görevi kötüye kullanma suçunda soruşturma izni gerekmeyen durumlar
3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu’nun 17’nci maddesinde sayılan suçlar açısından yapılacak soruşturmalarda soruşturma izni gerekmeyecek ve Cumhuriyet Başsavcılığı ilgili memur hakkında re’sen soruşturma yapabilecektir. Yani rüşvet, irtikap, zimmet ve ihaleye fesat karıştırma suç tiplerinde Savcılık doğrudan soruşturma açabilecek ve soruşturma için yetkili amirden izin alması gerekmeyecektir. Bunun yanında, ağır cezayı gerektiren suçüstü hali de genel hükümlere tabi olup, soruşturma için ön izin gerekmeyecektir.
Öte yandan, Bakan Yardımcıları, Valiler ve kaymakamlar için her halükarda suç tipi ne olursa olsun soruşturma için yetkili amirden izin almak gereklidir.
Örnek3, Memur Kemal, vatandaşın işini yaparken vatandaş memurun kulağına eğilmiş ve kendisine “bu işi hemen yaparsan sana benden bir iphone 15 (teklif)” demiş. Memur Kemal’de tamam demiş ve kabul etmiştir (kabul gerçekleşti). Memur kemalin suçu “rüşvet” suçudur. Memur Kemalin soruşturması 3628 ayılı Mal Bildiriminde Bulunulması Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu’nun 17’inci maddesine göre Cumhuriyet Başsavcılığınca re’sen yapılacak ve bu soruşturma için izin almak gerekmeyecektir.
Görevi kötüye kullanma suçu memur olmaya engel olur mu?
Görevi kötüye kullanma suçunu işleyebilmek için öncelikle kamu görevlisi olmak veya kamu görevlisi sayılmak gereklidir. Bu nedenle, kamu görevlisi olmayan normal vatandaşlar için işlenemez bir suç olarak görülmelidir. Ancak, kamu görevlisi sayılanlar, kamu görevlisi olmadan bu suçu işlemiş olabilirler. (Örneğin, Avukatlar)
Dolayısıyla kamu görevlisi sayılanlar için görevi kötüye kullanma suçu memuriyete engel suç olabilir. Ancak, kamu görevlisi sayılanlar veya normal durumlar için görevi kötüye kullanma suçunun memurluğa engel olabilmesi için 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48’inci maddesinde belirtilen ceza sınırı olan 1 yıldan fazla hapis cezası almak gereklidir. Yani, görevi kötüye kullanma suçundan 1 yıldan fazla ceza alınırsa ilgili kişi memur olamayacaktır.
Görevi kötüye kullanma suçu ve cezası yukarıda anlatılmış olup, denetim görevinin ihmal suçuyla ilgili ayrıntılı bilgiye buradan ulaşılabilir.
