Ana Sayfa Devlet Memurları Kanunu İrtikap Suçu Nedir? Tanımı, Türleri ve Cezai Yaptırımları

İrtikap Suçu Nedir? Tanımı, Türleri ve Cezai Yaptırımları

İrtikap suçu ve cezası; icbar suretiyle irtikap, ikna suretiyle irtikap ve hatadan yararlanmak suretiyle irtikap olmak üzere üç farklı başlık altında incelenebilir.

Yazar

ibrahim Engeloğlu

İrtikap Suçu Nedir?

Görevinin sağladığı nüfus üzerinden veya bu nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine ya da başkasına menfaat sağlanmasını veyahut bu amaçla vaatte bulunmaya bir kişiyi icbar eden kamu görevlilerine 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası verilir.

Suç İrtikap suçu ve cezası; icbar suretiyle irtikap, ikna suretiyle irtikap ve hatadan yararlanmak suretiyle irtikap olmak üzere üç farklı başlık altında incelenebilir. İrtikap suçu kamu görevlilerine özgü bir suçtur.

İrtikap Suçunun Türleri

İcbar suretiyle irtikap suçu

İrtikap suçu ve cezasında bulunan icbar suretiyle irtikap, diğer bir adıyla cebri irtikap suçu aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. İcbar suretiyle irtikap suçunun kanuni tanımı 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun 250. maddesinde aşağıdaki gibi açıklanmıştır:

“(1) Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.”

Söz konusu durumda, suçun mağduru karşı tarafa sağladığı menfaatin hukuksuz olduğunu bilmekte ve fakat hür iradesi baskı altında tutulduğu için bir an önce baskıdan kurtulup ilerleyen aşamalarda karşılaşabileceği zararları bertaraf etme düşüncesiyle hareket etmektedir. Burada ilgili kişinin haklı olması gerekmektedir. Bunun yanında, bu suçu işleyen kişilerin Kanunen o işe yetkili olması gerekir. İcbar bizzat mağdur üzerinde yapılabileceği gibi, mağduru etkileyecek yakınları üzerinde de yapılmış olabilir.

İkna Suretiyle İrtikap Suçu

İkna suretiyle irtikap suçunun tanımı, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun 250. maddesinde aşağıdaki gibi açıklanmıştır:

“(2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Bu durumda da suçun mağduru, verilecek menfaatin haksız olduğunu bilmemekte, ilgili görevlinin talep ettiği tutarın kanunlar gereği istenen veya istenebilecek bir bedel olduğunu düşünmektedir. Bu suç failin aktif hareketleriyle işlenebilir.

Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap Suçu

Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunun tanımı, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun 250. maddesinde aşağıdaki gibi açıklanmıştır:

“(3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.”

Bu durumda ise suçun mağduru bir hata etmesi sonucunda fail bu hatadan yararlanarak veya hata yapanı uyarmayarak, veyahut hata ile verileni geri iade etmeyerek bu suç işlenebilir. Yalnız bu suçun işlenebilmesi için hatayı tamamen mağdurun kendisi yapması gerekir. Aksi takdirde fail, suçun mağdurunu çeşitli yöntemlerle hataya sevk ederse ikna suretiyle irtikap suçu işlenmiş olur.

İrtikap Suçu Örnekleri

Örneğin, Denetim çalışması yapan denetimci Z, gittiği işyerinde denetim çalışmasını yaparken çok yorulmuş ve o esnada işyeri sahibi tarafından ikram edilen çayı yudumlarken işyeri sahibine “ya bizim köyün derneği var, oraya makbuz karşılığı bir yardım yapabilir misiniz” der. İşyeri sahibi de tabi ki yapabiliriz dedikten sonra çıkarttığı 600-TL’yi Z’ye verir, Z’de ona köy derneğinin makbuzunu verir. Daha sonra Z işlemlerini bitirdikten sonra işyerinden ayrılır. Bu durumda tamda denetim esnasında işyeri sahibinden bu tür bir yardım isteme, işyeri sahibini “haklı bir işinin doğru yapılmayacağını veya doğru yapılsa bile zaman olarak çok uzun sürebileceğini düşünerek” aslında bir nevi bağış yapmaya icbar edilmiştir. O yüzden Z, icbar suretiyle irtikap suçunu işlemiş olur.

Örneğin, Memur S, daha önce hesapların haciz koyulan vatandaş M’ye, “biz şimdi haczi kaldıracağız, ancak bunun 100-TL masrafı var” demiştir. Bunun üzerine vatandaş M, memur S’ye 100-TL vermiş ve haczin kaldırıldığına istinaden yazıyı almıştır. Bu durumda, vatandaş M haczin kaldırılmasının masrafının olmayacağını bilmediği için memur S tarafından ikna edilerek parası alındığı için memur S, ikna suretiyle irtikap suçunu işlemiştir.

Örneğin, Memur D, daha önce hesaplarına haciz koyulan vatandaş M’nin haciz kaldırma işlemini yapmıştır. Bunun üzerine vatandaş M, memur D’ye haczin kaldırılmasının bedava olamayacağını düşünerek 500-TL vermiştir. Memur D ise verilen parayı iade etmemiş ve vatandaş M gittikten sonra cebine koymuştur. Memur D, hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçunu işlemiştir.

İrtikap Suçunun Cezai Yaptırımları

İrtikap suçunun cezaları, her suç tipi için aşağıdaki gibi ayrı ayrı düzenleniştir:

İcbar suretiyle irtikap suçunun işlenmesi halinde fail beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
İkna suretiyle irtikap suçunun işlenmesi halinde fail üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunun işlenmesi halinde fail bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

İrtikap Suçunda İndirim

İrtikap suçunda indirim, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun 250. maddesinde aşağıdaki gibi açıklanmıştır:

“(4) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.”

İrtikap Suçu ile Rüşvet Arasındaki Farklar

İrtikap suçu ile aynı suç değildir. Kişilerin haklı bir işinin gereği gibi veya hiç veyahut vaktinde yapılmayacağı endişesiyle kamu görevlisine menfaat temin etmiş olması hallerinde, bu durum veren kişi açısından rüşvet değil, icbar suretiyle irtikap suçunu oluşturacaktır.

İrtikap Suçunda Şikayet ve Yargılama Süreci

İrtikap suçu, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu’nun 17. 18 ve 19. maddelerine göre savcılıkla resen yürütülür. İrtikap suçu, takibi şikayete tabi bir suç değildir. İrtikap suçunun soruşturma aşamasında bütün deliller toplanır. İrtikap suçunda savcılık soruşturma izni almadan soruşturmayı resen yürütür.

İrtikap suçunu işleyenler soruşturma veya kovuşturma aşamasında 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 137. maddesine göre, aynı Kanunun 138. maddesinde sayılan kişiler tarafından görevinden uzaklaştırılabilir.

İrtikap suçunun soruşturma ve kovuşturma aşamalarında haksız mal edindiği tespit edilen kişiler ile yakın akrabalarından mal bildiriminde bulunması istenebilir ve haksız edinilen mallara el konulabilir (zoralım)

İrtikap Suçunun Toplumsal ve Hukuki Etkileri

İrtikap suçu, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun 4. kısmında “Millete ve Devlete Karşı Suçlar” ile 1. bölümdeki “Kamu İdaresinin Güvenirliğine İlişkin Suçlar” bölümünde tanımlanmıştır. Dolayısıyla irtikap suçunda tüm toplum mağdurdur. İrtikap suçuyla ilgili bir uzman desteği alabilir; bir avukata danışabilirsiniz.

İcbar Nedir?

İcbar, bir kimseyi baskı altına alarak o kişinin iradesine aykırı olarak fiilleri ona işletmektir. İrtikap suçu ve cezasındaki tanımda buradan gelmektedir. Zimmet ve ihaleye fesat karıştırma suçuyla ilgili ayrıntılı bilgiye buradan ulaşılabilir.