Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler
Harcamalar üzerinden alınan vergiler genel olarak, Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi olmak üzere iki ayrı başlık altında incelenebilir.
Katma Değer Vergisinin Kapsamı Nedir?
Türkiye’de yapılan ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler ile her türlü mal ve hizmet ithalatı ile mezkûr Kanunun 1 inci maddesinde sayılan diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler, katma değer vergisine tabiidir.
Katma Değer Vergisi Oranı Nedir?
Katma değer vergisi oranı, vergiye tabi her bir işlem için % 10 olarak belirlenmiştir. Cumhurbaşkanı, bu oranı dört katına kadar artırmaya ve % 1’e kadar indirmeye, bu oranlar dâhilinde muhtelif mal ve hizmetler ile bazı malların perakende safhası ve inşaatın yapıldığı arsanın veya konutun vergi değeri ve bulunduğu yeri esas alarak konut teslimleri için farklı vergi oranları tespit etmeye yetkili kılınmıştır. Cumhurbaşkanına verilen bu yetki ile zorunlu mal gurubunda olan ekmekte KVD oranı % 1, yiyeceklerde cinsine göre değişmekle beraber % 8 ve daha lüks kabul edilen mallarda ise genel olarak % 18 olarak kabul edilmiştir.
Katma Değer Vergisinin İndirim Mekanizması Nedir?
Katma değer vergisi, mal ve hizmetlerin satışının her aşamada alınan ve önceki aşamalarda ödenen vergilerin sonraki aşamalarda hesaplanan vergilerden indirimine dayanan bir yayılı muamele vergisidir. Yani, bu vergide indirim mekanizması bulunmaktadır. Ancak, vergi kayıp ve kaçakçılığın çok olduğu az gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkelerde indirim mekanizmasının tam olarak çalıştığı söylenemez.
Gelişmekte olan bir ülke olan Türkiye’ye de KDV indirim mekanizması sahte belge ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge ile sahte belge kullanımının yoğun olması ve bu manada kayıt dışılığın çok yüksek olması nedeniyle, KDV indirim sistemi kendisinden beklenen yararı gösterememektedir. Katma değer vergisi oranlarında Cumhurbaşkanı kararnameleriyle oran farklılaştırması yapılabilmesi nedeniyle, piyasanın durumuna göre değişmekle beraber, etkin bir maliye politikası aracı olarak da kullanılabilir.
Özel Tüketim Vergisinin Kapsamı Nedir?
Özel Tüketim Vergisi, Kanuna ekli; (I) sayılı listedeki malların ithalatçıları veya rafineriler dâhil imal edenler tarafından tesliminde, (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olanların ilk iktisabında, (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanlar ile (III) ve (IV) sayılı listelerdeki malların ithalatı veya imal ya da inşa edenler tarafından tesliminde ve (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanların özel tüketim vergisi uygulanmadan önce müzayede yoluyla satışında bir defaya mahsus olmak üzere alınır.
Özel tüketim vergisi tek aşamada alınması ve/veya uygulanmasının kolay olması ve diğer vergilere göre daha az maliyetle toplanması nedenleri ile hükümetler açısından da tercih edilen bir vergi türü olmuştur. Bunun yanında, vergi oranları üzerinde Cumhurbaşkanı kararnameleriyle oran farklılaştırası da kolay bir şekilde yapılabildiği için aynı zamanda etkin bir maliye politikası aracı olarakta kullanılabilir.
